Toprak analizi ile amaç öncelikle toprakta mevcut besin miktarlarını saptamak ve mevcuda göre
verilmesi gereken gübre önerisinde bulunmaktır. Her toprakta her yıl aynı miktar gübre
kullanımı doğru değildir. Toprak örneklerinde besin elementleri saptanarak, o bitki için
gerekeli olan gübrelerin tavsiyesi yapılır, bir rapor halinde düzenlenerek çiftçiye ulaştırılır.
Böylece bitkide toksik etki yapacak kadar fazla kullanım önlendiği gibi, ayrıca eksiklik olacak
düzeyde az gübre kullanılması da engellenmiş olur.
TOPRAĞI ANALİZ ETTİRMEDEN GÜBRE KULLANIRSAK NE OLUR?
- Bitkinin ihtiyacından daha az gübre kullanılabilir. Bu durumda bitkiler yeterince
beslenemediklerinden iyi gelişemezler, ürün azalır, alınan ürün gübre parasını bile
karşılamayabilir.
- Bitkinin ihtiyacından daha fazla gübre kullanılabilir. Böylece fazladan atılan gübre parası
ziyan olduğu gibi, fazla gübre toprağa ve ürüne olumsuz etkiler yapabilir. Bilinçsizce yanlış
gübre kullanılabilir. Bu nedenle ürün azalabilir, yatabilir veya kuruyabilir. Verimde bir artış
olmadığı gibi, gübreye yapılan masraf boşa gitmiş olur.
Toprak analizleri bu amaçla kurulmuş laboratuvarlarda kimyasal yollarla yapılır. Bu analizler
sonucu toprağın pH, tuz, organik madde ve bitkiye yarayışlı besin maddesi miktarları ortaya
konulmaktadır. Böylece o toprakta yetiştirilecek bitkinin büyümesi ve iyi bir ürün alınması için
hangi besin maddesinin eksik olduğu bilindiğinden, topraktaki bu eksiği tamamlayacak
miktarda gübrenin atılması en kazançlı olanıdır.
TOPRAK ÖRNEKLERİ NEREDEN ALINIR?
Değişik tarlaların topraklarında farklı miktarlarda bitki besin maddesi bulunmaktadır. Bunun
için her tarladan veya parselden ayrı toprak örneği alınmalıdır.
- Aynı tarla içinde, değişik özellik gösteren kısımlar bulunabilir. Toprağının bir kısmı açık
renkli, diğer bir kısmı koyu olabilir. Bu renk farklılığı bize tarlanın bu iki kısmında organik
madde, demir gibi birçok madde bakımından farklılıklar olduğunu gösterir.
- Tarlanın bir kısmı düz, bir kısmı eğimli olabilir veya tarlanın bir kısmı çorak, diğer bir kısmı
nispeten daha verimli olabilir. Eğer aynı tarlanın içinde böyle farklı yerler varsa bu alanlardan
da ayrı ayrı toprak örneği alınmalıdır.
TOPRAK ÖRNEKLERİ NERELERDEN ALINMAZ?
- Harman yeri, hayvan yatmış yerlerden, hayvan gübresinin bulunduğu noktalardan
- Sap kök veya yabani otların yığın halinde yakıldığı yerlerden,
- Tarlanın tümsek veya su birikmesi olan çukur noktalardan,
- Dere, orman, su arkı ve yollara yakın arazi kısımlarından,
- Sıraya ekim yapılan ürünlerde sıra üzerinden,
- Binalara yakın alanlardan toprak örneği alınmamalıdır.
TOPRAK ÖRNEĞİ NASIL ALINIR?
Tek yıllık bitkilerde gübreleme amacıyla toprak örneği almak için; bir küreğe, alınan toprak
örneklerini karıştırmak için bir kaba (kova, leğen, geniş bir naylon) ve temiz bir naylon veya
bez torbaya ihtiyaç vardır. Toprak örneklerini içine koyup laboratuvara analize gönderilecek
naylon veya bez torba ise 1 kg kadar toprak alabilecek temiz bir naylon olabileceği gibi, aynı
büyüklükte yıkanmış çok iyi durulanmış ve temiz bir yerde kurutulmuş bez torbada olabilir.
- Temizlenen bölgede kürek toprağa 15 cm derinlikte daldırılır.
- Alınan bu toprak olduğu gibi açılan çukurun hemen yanına konulur.
- Sonra açılan çukur içine kenarlardan toprak dökülmüş ise el ile temizlenir.
- Sonra kürek 3-5 cm kalınlıkta toprak alacak şekilde 15 cm derinliğe kadar daldırılır ve
yavaşça kaldırılır.
Tarladan alınan toprak örnekleri bir kovaya konarak ilerlenir ve aynı şekilde örnekleme yapılır.
Burada tarladan alınan ve kovaya üst üste koyulan bütün toprak örnekleri iyice karıştırılır (paçal
yapılır.) Sonra kova içerisinde iyice karıştırılmış olan topraktan naylon veya bez torbaya 1 kg
kadar toprak örneği konur. Bu örnek, homojen özellikteki tüm tarlayı temsil eden tek bir toprak
örneğidir.
EĞER TARLA HOMOJEN DEĞİLSE ÖRNEK NASIL ALINMALIDIR?
Eğer tarla arazi şartları renk, eğim ve nem bakımından farklıysa ayrı örnekler alınmalıdır.
1- Hafif eğim
2- Orta Eğim
3- Islak zemin
4- Düz alan
5- Dik yamaç
6- Aşınmış dik yamaç
7- Sığ toprak
TOPRAK ÖRNEKLERİNİN HAZIRLANMASI ve ETİKETLENMESİ
Hazırlanmış ve torbalanmış olan toprak örneğinin kime ait olduğunu ve hangi tarladan
alındığını belirlemek için yapılır. İyi bir etiketleme yapılmazsa, analiz sonucunun hangi tarlaya
ait olduğu bilinmeyecektir.
Bunun için bir kağıda kurşun kalemle:
- Adı ve soyadı,
- Toprak örneğinin nereden alındığı (tarlanın adı veya aynı tarladaki değişik yerlerin adı),
- Önümüzdeki ekim döneminde bu tarlaya hangi bitkinin ekileceği,
- Geçen yıl bu tarlaya hangi bitkinin ekildiği,
- Ek olarak verilecek başka bir bilgi varsa yazılır.
Hazırlanan bu kağıt torbanın içine konur ve aynı kağıttan bir tane de torbanın dışına bağlanır.
TARLADA ÖRNEK NASIL ALINIR?
Tarlada toprak örneği alınacak noktaya gelindiğinde;
- Bu yerin toprak örneği alınmaya uygun bir yer olup olmadığı kontrol edilmelidir.
- Eğer bu yer örnek almaya uygunsa toprağın üzerindeki ot, sap gibi şeyler el ile temizlenir.
- Temizlenen bölgede kürek toprağa 20 cm derinlikte (pulluk sürüm derinliği) daldırılır.
- Alınan bu toprak olduğu gibi açılan çukurun hemen yanına konulur.
- Sonra açılan çukur içine kenarlardan toprak dökülmüş ise el ile temizlenir.
- Sonra kürek 3-5 cm kalınlıkta toprak alacak şekilde 18-20 cm derinliğe kadar daldırılır ve
yavaşça kaldırılır.
- Alınan örnek kürek üzerinde yalnızca yan taraflarından düzeltilerek kovanın içine konulur.
Böylece bir adet toprak örneği alınmış olur.
Yaklaşık 40 dekar tarla için 10-20 adet örnek alınarak kovaya konur ve kovadaki bu topraklar
karıştırılarak bir örnek alınır.
Toprak örnekleri eğer naylon torbalara konulmuşsa naylonlar birkaç yerinden kalemle delinir.
Böylece topraktan çıkacak nemin bu deliklerden uçması sağlanır. Aynı zamanda içine
koyduğumuz kağıt etiketin nem dolayısıyla parçalanması engellenmiş olur. Toprak örneği
alındıktan hemen sonra laboratuvara gönderilmeyecekse, toprağın evde kurutularak
gönderilmesi daha erken analiz sonucu almayı sağlamaktadır. Çünkü nemli toprağı kurutulmak
için belli bir süre bekletilir. Eğer mümkünse alınan toprak örnekleri evde veya uygun bir yerde,
oda sıcaklığında, toz almayacak bir şekilde temiz naylon veya dosya kağıtları üzerinde serilerek
kurutulup sonra laboratuvara gönderilebilir. Böylece laboratuvarda nemli toprağın kurutulması
için geçen süreyi beklemeden toprak analize alınır ve daha erken analiz sonuç raporunun
alınması sağlanmış olur.
TOPRAK ÖRNEKLERİ NEREYE GÖNDERİLİR?
Arazinin 5-15 yerinden alınarak 0-20 derinlikten bir kovaya doldurulan ve sonra karıştırılarak
(paçal yapılan) torbalara konulan, etiketlenen toprak örnekleri çiftçiler tarafından tek tek veya
arazisinden toprak örneği almış bütün çiftçilerin toprak örnekleri toplu olarak Laboratuvarlara
götürülür. Bu laboratuvarlar toprak analizlerinde yetkili olan Kamu, Araştırma, Üniversite veya
Özel laboratuvarlardır. Analiz sonuçları ile buna göre yapılan gübre tavsiyeleri bir rapor halinde
bildirilir.
TOPRAK ÖRNEĞİ ALIRKEN YAPILAN HATALAR NELERDİR?
Gübreleme amacıyla toprak örneği almak gübrelemenin temelidir. Bunun için dikkatli olmak
gerekir. Özellikle uygulamada önemli hatalarla karşılaşılmaktadır. En çok yapılan hatalar:
- Toprak örnekleri kürekle 20 cm’ye kadar olan derinlikten alınmayıp toprağın hemen
yüzeyinden ve çoğu zaman elle alınmaktadır.
- Alınan toprak miktarı 1 kg kadar değil de 100-150 gr kadar alınmakta ve bu nedenle
gönderilen toprak laboratuvarda analize yeterli olmamaktadır.
- Alınan toprak örnekleri uygun olmayan kaplara örneğin o anda bulunan konserve kutularına
veya makarna naylonlarına konulmaktadır. Bu durum analiz sonuçlarını etkilemektedir.
- Etiketler kurşun kalemle yazılmayıp tükenmez kalemle yazılmakta ve naylona konup ağzı
kapatılınca toprak terleme yaptığından mürekkep bulaşınca etiketteki yazılar okunmaz
olmaktadır.
- Topraklar naylon torbaya konulduktan sonra naylon torbalar birkaç yerinden delinmediğinden
içine konulan etiketler toprağın neminden dolayı naylon içerisinde ıslanarak parçalanmaktadır.
- Çiftçinin aynı mevkide birden fazla tarlası olduğunda, toprak örnekleri alındıktan sonra
etikette hangi toprağın hangi tarlaya ait olduğu belirtilmemekte ve böylece laboratuvara
gönderilen topraklar analizleri yapılıp rapor gönderildiğinde çiftçi tarafından tarlalar
karıştırılmaktadır.
ÇOK YILLIK BİTKİLERDE ÖRNEK ALMAK
Çok yıllık bitkilerde örnek almak tek yıllık bitkiler de olduğu gibidir. Tek yıllık bitkilerden
farkları toprağın sadece 20 cm derinliğinden (pulluk sürüm derinliğinden) değil toprağın
derinlemesine de örnek alınması gerekir. Çok yıllık bitkilerde genellikle 0-20, 20-40, 40-60 cm
derinlikten örnek almakla birlikte gerekli görülürse 60-90 veya 90-120 cm derinliklerden de
toprak örneği alınabilir. Tabi ki bu derinliklerden toprak örneklerinin alınmasında kürek yeterli
değildir. Bu örnekler çeşitli tipte burgularla alınabileceği gibi tarlada bu derinliklere kadar bir
çukur (boy çukuru) kazılarak bu çukurun düzgün bir kenarından örnekler alınabilir.
Alınan örnekler tek yıllık bitkiler bölümünde anlatıldığı şekilde etiketlenir, torbalanır ve
laboratuvara gönderilir.
Kaynaklar; Türkiye Gübre ve Gübreleme Rehberi, Tarım ve Orman Bakanlığı Gübreleme Rehberi